Gde je turska ekonomija danas? (Where is the Turkish economy today?)

15. septembar 2019. godine

Danas govorimo o brzo-rastućoj ekonomiji zasnovanoj na vrednostima Ataturkove moderne Turske (kemalizmu). Njihova očekivanja dosežu visoke granice, da se do 2023. godine i stogodišnjice Ataturkove moderne države, nađu među 15 ekonomski najjačih država sveta.

Mnogoljudna Turska (sa preko 80 miliona stanovnika) pripada grupaciji OECD razvijenih i brzorastućih ekonomija (iznad proseka OECD, ali i proseka EU).
Struktura turske privrede u poslednjih 50 godina značajno je promenjena. Učešće usluga je višestruko nadmašilo sektore poljoprivrede i industrije. Poljoprivreda je dominirala 60-ih godina prošloga veka sa novo-dodatom vrednosti od preko 50%, dok je danas jednocifrena (manje od 9%). Sa druge strane, sektor usluga koji je imao svega ¼ učešća danas dostiže skoro 2/3 BDP. Slična je struktura zaposlenosti po pojedinim sektorima privrede.
Porast učešća srednje- i visoko-tehnološki intenzivnih proizvoda garantuje Turskoj rast ekonomije u srednjem i dugom roku. Približno 30% turske proizvodnje i 37% njenog globalnog izvoza čine proizvodi srednje i visoke tehnologije. Danas je struktura turske privrede više zasnovana na sektoru usluga (tercijarne delatnosti – finansije, osiguranje, turizam) i savremenim tehnologijama (digitalizacija, IT, automatika, elektronika). Očekuju se ulaganja 2–3 milijarde dolara godišnje kako bi se integrisala industrijska rešenja u proizvodni proces. Napredak digitalizacije iziskuje potrebna dodatna ulaganja za unapređenje tehnološke infrastrukture u zemlji, kao što su usluge fiksne i mobilne širokopojasne mreže, kao i optička vlakna. Takve promene zahtevaju transformisanje obrazovnog sistema, i prioritet su veština nauke, tehnologije, inženjerstva i matematike (STEM). Procenjuju se uštede ovakve transformacije i do 10 milijardi dolara godišnje u tekućim troškovima proizvodnje, uz porast produktivnosti od 4-7%, uzimajući u obzir ukupne troškove proizvodnje.
Deceniju i po Turska dominira kao ekonomija sa najvećim prilivom ali i odlivom stranih direktnih investicija (neto SDI čine oko 3,5% BDP). U Evropi Turska je 7 ekonomija po prilivu investicija (2013-2017. priliv od 193 milijarde dolara), najviše u oblasti finansija (oko 1/3), prerađivačke industrije (1/4), energetici (12%), IT (8%), saobraćaju (6%), trgovini (4%), poreklom iz Velike Britanije (oko 12%), Holandije (oko 12%), Italije (10%), Nemačke (oko 6%), Rusije (oko 6%). Čak oko 40% investicija koje potiču sa azijskog kontinenta završe u Turskoj. I obratno, oko 40% investicija Turske završi u državama na azijskom kontinentu - u Rusiji, oko 30%, a gotovo polovina samo u okruženje (države oko Crnog mora) u manjem obimu i centralnoj i istočnoj Evropi. U poslednjih 10-ak godina odliv stranih direktnih investicija Turske je povećan čak 15 puta. Najvećim delom u prerađivačku industriju, saobraćaj, hranu, trgovinu na malo. Samo u 2016. godini geenfield investicije su dostigle gotovo 3 milijarde dolara, dok su M&A gotovo 4 milijarde dolara. Odlive Turska rangira prema partnerima kroz tri grupe – prvu čine SAD, Nemačka, Velika Britanija, Holandija i Švedska; drugu čine – Rusija, Češka, Kina, Bugarska i Rumunija; treću čine – Iran, Indonezija, Etiopija, Egipat, Azerbejdžan i balkanske države.
Trenutno, turska ekonomija ekonomija je u recesiji. Tri poslednja kvartala pokazuju negativne stope rasta (Q4 2018 od -2,%; Q1 2018 od -2,4%; Q2 2019 od -1,5%). Ovaj period, kao i 2018. godinu odlikuje gubitak vrednosti lire, gubitak poverenja u finansijski sistem (smena guvernera početkom 2019. godine), politički pritisci spolja, pad investicija, gubitak konkurentnosti, smanjenje agregatne tražnje. I pored toga, privreda ne stoji iako posustaje. Rast industrijske proizvodnje i rast investicija, veće intervencije iz deviznih rezervi (u 2019. godini utrošeno preko 10 milijardi deviznih rezervi, od ukupnih oko 110 milijardi dolara), rast neto izvoza, visoki prilivi novca od turizma (procene za 2019. godinu su 50 miliona turista, i prihod od oko 35 milijardi dolara), visok neto izvoz, uspešno su sprečili veći kolaps u 2019. godini. Brzo prilagođavanje ekonomije dalo je rezultate iznad očekivanih.

Izvor: OECDStat

Today we are talking about a fast-growing economy based on the values ​​of Ataturk's modern Turkey (Kemalism). Their expectations reach high limits, to be among the 15 economically strongest countries in the world by 2023 and the centenary of Ataturk's modern state.

Multi-population Turkey (with over 80 million inhabitants) belongs to the OECD group of developed and fast-growing economies (above the OECD average but also the EU average).
The structure of the Turkish economy has changed significantly over the last 50 years. Services participation has far outstripped the agriculture and industry sectors. Agriculture dominated the 1960s with a value added of over 50%, while today it is single-digit (less than 9%). On the other hand, the services sector, which accounted for only ¼ of today, reaches almost 2/3 of GDP. The structure of employment by sector of economy is similar.
The increase in the share of medium- and high-tech intensive products guarantees Turkey economic growth in the medium and long term. About 30% of Turkey's production and 37% of its global exports are from medium- and high-tech products. Today, the structure of the Turkish economy is more based on the services sector (tertiary activities - finance, insurance, tourism) and modern technologies (digitalization, IT, automation, electronics). Investments of $ 2-3 billion per year are expected to integrate industrial solutions into the manufacturing process. The advancement of digitalization requires the necessary additional investment to upgrade the country's technological infrastructure, such as fixed and mobile broadband services, as well as fiber optics. Such changes require the transformation of the education system, and science, technology, engineering and mathematics (STEM) skills are a priority. Savings of this transformation are estimated to be up to $ 10 billion a year in current production costs, with productivity gains of 4-7%, taking into account total production costs.
For a decade and a half, Turkey has been dominated by the economy with the highest inflow and outflow of foreign direct investment (net FDI accounts for about 3.5% of GDP). In Europe, Turkey is 7 economies in terms of investment inflows (2013-2017 inflows of $ 193 billion), most in finance (about 1/3), manufacturing (1/4), energy (12%), IT (8%) ), transport (6%), trade (4%), originating in the United Kingdom (about 12%), the Netherlands (about 12%), Italy (10%), Germany (about 6%), Russia (about 6%) . As many as 40% of investments originating in the Asian continent end up in Turkey. Conversely, about 40% of Turkey's investments end up in countries on the Asian continent - in Russia, about 30%, and almost half only in smaller countries (Central and Eastern European countries) in Central and Eastern Europe. Turkey's foreign direct investment outflow has increased 15 times in the last 10 years. Mostly to manufacturing, transport, food, retail. In 2016 alone, geenfield investments reached nearly $ 3 billion, while M&A reached nearly $ 4 billion. Outflows Turkey ranks partners by three groups - the first being the USA, Germany, the United Kingdom, the Netherlands and Sweden; the second is Russia, the Czech Republic, China, Bulgaria and Romania; the third is Iran, Indonesia, Ethiopia, Egypt, Azerbaijan and the Balkan countries.
Currently, the Turkish economy is in recession. The last three quarters show negative growth rates (Q4 2018 of -2,%; Q1 2018 of -2.4%; Q2 2019 of -1.5%). This period, like 2018, is characterized by a loss in the value of the lira, a loss of confidence in the financial system (the removal of the governor in early 2019), political pressures from the outside, a fall in investment, a loss of competitiveness, a decrease in aggregate demand. Even so, the economy does not stand still, although it is declining. Growth in industrial production and investment growth, greater intervention from foreign exchange reserves (over 10 billion foreign exchange reserves spent in 2019 out of a total of about $ 110 billion), growth in net exports, high inflows of tourism money (estimates for 2019 are 50 million tourists, and revenue of about $ 35 billion), high net exports, successfully prevented a major collapse in 2019. The rapid adjustment of the economy yielded results above expectations.

Source: OECDStat

Finansijske transakcije u Evrozoni (Euro area financial transaction)

15. avgust 2019. godine

Značajno je povećan udeo nebankarskog finansijskog sektorau EA od globalne krize. Struktura finansijskih transakcija poslednjih godina je nepromenjena. Dominiraju monetarne finansijske institucije i kao vlasnici i emitenti hartija od vrednosti. Najveći udeo investicioinih fondova imaju osiguravajuće kompanije i ostale finansijske institucije.

U periodu 2008-2018. godina veličina finansijskog sektora evrozone u odnosu na BDP je povećana (sa 5,3 na oko 7,1 puta BDP-a), iako je odnos ostao uglavnom nepromijenjen poslednjih godina. Relativna važnost nebankarskog sektora (investicione korporacije - ICPF, MMF i ostale finansijske institucije - OFI) u finansijskom sektoru evrozone je stalno rasla od početka finansijske krize, posebno zbog značajne ekspanzije sektora ostalih finansijskih institucija, ali izgleda da je ovaj trend nedavno zastao. U smislu ukupne aktive, udeo nebankarskog finansijskog sektora povećao se sa 43% u 2008. na 59% početkom 2018. Odgovarajući pad je prvobitno došao u učešću monetarnih finansijskih institucija (MFI), ali taj trend je došao do nedavno je zaustavljen, s tim što je udeo ukupne aktive monetarne finansijske institucije - MFI (isključujući MMF) ostao uglavnom nepromijenjen, na skoro 50% u 2018. godini.
U 2018. godini MFI ostaju najveći zajmodavci, a slede ih OFI. MFI su i najveći sektor zajmoprimaca. U međuvremenu, za dužničke hartije od vrednosti koje izdaju finansijske institucije, MFI su i najveći vlasnici i najveći emitenti. Posmatrajući udeo investicionih fondova, ICPF i OFI su najveći nosioci, dok su OFI glavni izdavači ovog instrumenta.
Profitabilnost bankarskog sektora u eurozoni ostala je relativno niska u 2016 i 2017. godini, jer su strukturne neefikasnosti i dalje ometale profitabilnost u mnogim zemljama. Srednji odnos troškova i prihoda je ostao relativno stabilan na ispod 60%, što ukazuje da postoje napori da se poboljša troškovna efikasnost. Obveznice nefinansijske korporacije - NFC u evrozoni uglavnom drže investicioni fondovi tržišta novca (IF), osiguravajuća društva i penzijski fondovi (ICPF) i, u manjoj mjeri, kreditne institucije (banke). IF-ovi su povećali svoj udeo u vlasništvu NFC-a.

Legenda: milijarde Evra

Izvor ECB

The share of non-banking financial sector in the EA has significantly increased since the global crisis. The structure of financial transactions in recent years is unchanged. Monetary financial institutions dominate both as owners and issuers of securities. The largest share of investment funds is provided by insurance companies and other financial institutions.

In the period 2008-2018. the size of the euro area financial sector relative to GDP has increased (from 5.3 to around 7.1 times of GDP), although the ratio has remained broadly unchanged in recent years. The relative importance of the non-banking sector (investment corporations - ICPF, IMF and other financial institutions - OFI) in the euro area financial sector has grown steadily since the onset of the financial crisis, in particular on the back of the significant expansion of the other financial institutions, but it seems that this trend have paused recently. In terms of total assets, the share of the non-banking financial sector increased from 43% in 2008 to 59% in early 2018. The corresponding decline initially came to the participation of monetary financial institutions (MFIs), but this trend has come to a standstill recently the share of total assets of the monetary financial institution - MFI (excluding the IMF) remained largely unchanged, to almost 50% in 2018.
In 2018, MFIs remain the largest lenders, followed by OFI. MFIs are also the largest sector of borrowers. In the meantime, for debt securities issued by financial institutions, MFIs are both the largest owners and the largest issuers. Observing the share of investment funds, ICPF and OFI are the largest bearers, while OFI is the main publisher of this instrument.
The profitability of the euro area banking sector remained relatively low in 2016 and 2017, as structural inefficiencies continued to hamper profitability in many countries. The median cost-income ratio remained relatively stable at below 60%, indicating efforts to improve cost effeciency. Euro area NFC bonds are mostly held by non-money market investment funds (IFs), insurance corporations and pension funds (ICPFs) and, to a more limited extent, credit institutions (banks). IFs increased their share of NFC holdings.

Legend: EUR billions

Source: ECB

Štednja i investicije Evrozone (EA saving and investment)

10. jul 2019. godine

Štednja i investicije u Evrozoni značajno rastu od 2012. godine, zahvaljujući brojinim regulaltornim merama koje su uvedne na finansijskom tržištu EU od početka svetske krize. Efekti mera vidljiviji u razvijenim ekonomijama EU a manje u državama s periferije.

Oporavak finansijskog sektora EU nakon udara krize, zahvaljujući brojnim reformskim merama, doprineo je porastu štednje i investicija. Evropska monetarna unija stvorila uslove za poboljšanje ekonomske i finansijske integracije u eurozoni, i na taj način ublažila ozbiljne neravnoteže u štednji i investicijama, kreditnim i stambenim udarima u nekim zemljama, kao i u raspodeli resursa prema manje produktivnim sektorima. Pozicija Evrozone je danas daleko povoljnija, s tim sto proces prilagođavanja nije potpun. Neravnoteže u raznim sektorima dovele su do akumulacije visokih nivoa obaveza koje još uvijek treba smanjiti i dovesti na održiv silazni trend.
Neto štednja Evrozone raste kontinuirano niz godina. Gledano po strukturi finansijskih sektora Neto nefinansijske investicije u evrozoni rastu zahvaljujući povećanim investicijama nefinansijskih korporacija i smanjuju neto kreditiranju evrozone ostatku svijeta, dok su neto pozajmice domaćinstava bile uglavnom stabline. Period 2012-2018. godina odlikuje smanjenje neto pozajmljivanja od strane privatnog sektora koje je u celosti pojačano povećanjem neto pozajmljivanja od strane vladinog sektora.

Legenda: milijarde Evra

Izvor ECB

Euro area net savings and investments have grown significantly since 2012, thanks to a number of regulatory measures introduced in the EU financial market since the beginning of the global crisis. The effects of measures are more visible in developed EU economies and less in the pherifery countries.

Recovery of the EU financial sector after the crisis hit, thanks to numerous reform measures, has contributed to an increase in net savings and investment. The European Monetary Union has created conditions for improving economic and financial integration in the Euro area, and thus mitigate serious imbalances in savings and investment, credit and housing booms in some countries, and the allocation of resources towards less productive sectors. The position of Eurozone today is far more favorable, but the adjustment process is not complete. Imbalances in various sectors have led to the accumulation of high levels of liabilities that still need to be reduced and brought on a sustainable downward trend.
Euro area Net saving is growing continuously for many years. Given the structure of financial sectors, net non-financial investments in the Euro Area are rising, owing to increased investments by non-financial corporations and reduced Euro area net lending to the rest of the world, while Net lending by households were mostly stable. During the period 2012-2018, the decrease in net lending by the private sector as a whole was amplified by an increase in net borrowing by the government sector.

Legend: EUR billions

Source: ECB

Razlike u ceni WTI i Brent nafte (The price difference between WTI and Brent)

18. maj 2019. godine

Dvocifrena razlika u cenama WTI i Brent nafte u prvom kvartalu 2019. godine. To je rezultat kontinuiranog pada cena WTI nafte (ili manjeg pada u odnosu na cena Brenta) od novembra meseca 2018. godine.

Tokom prvog kvartala 2019. godine razlika u cenama između referentnih vrednosti za sirovu naftu Brent i WTI početno se proširila na 8-10 USD po barelu, a zatim se srušila na manje od 5 USD po barelu. Cene sirove nafte su početkom godine porasle zbog rastuće potražnje. Poslednje korekcije na tržištu nafte bile su sredinom jula 2018. godine nakon dodatnih isporuka iz Saudijske Arabije, Rusije i Libije. Povećanje trgovinskih nesuglasica otvorilo je i mogućnost da potražnja bude oslabljena zabrinutošću potrošača u pogledu globalnog rasta, jer je početak 2019. godine ispod očekivanog rasta.
Uzroci razlika u cenama WTI i Brent Crude nafte su:

1. Lokacija vađenja nafte - WTI se vadi u naftnim poljima Teksasa (kao iz škriljaca), dok Brent iz Severnog mora;
2. Geopolitički - cena Brent više osetljiva na geopolitička dešavanja od cene WTI;
3. Sadržaj i sastav - lakše je prečistiti naftu koja u sebi sadrži manje sumpora (Brent 0.37%, WTI 0.24%);
4. Gde se trguje? - trguje se naftnim fjučersima (Brent na ICE u Londonu, WTI na NYMEX u Njujorku); i
5. Cene i referentne vrednosti - ranije je WTI tgovao po premijum ceni Brenta, a nakon otkrivanja uljanih škriljaca po diskontnoj ceni, s tim da je referentna cena WTI za cene nafte u SAD, a 2/3 ostalih ugovora se vrednuje prema Brentu.

A two-digit difference in the prices of WTI and Brent oil in the first quarter of 2019. This is the result of a continuing fall in WTI oil prices (or a smaller decline than the Brent price) since November 2018.

During the first quarter of 2019, the price difference between the reference values ​​for crude oil Brent and WTI initially expanded to $8-10 per barrel, then dropped to less than $5 per barrel. Crude oil prices rose at the beginning of the year due to rising demand. The last corrections in the oil market were in mid-July 2018 after additional deliveries from Saudi Arabia, Russia and Libya. The increase in trade disputes has also opened the possibility that demand will be weakened by consumers' concerns about global growth, since the beginning of 2019 is below expected growth.
The causes of the differences in the prices of WTI and Brent Crude oil are:

1. Extraction Location - WTI is extracted from oil fields in Texas (as shale), while Brent from the North Sea;
2. Geopolitical - Brent price more sensitive to geopolitical events than WTI prices;
3. Content and composition - it is easier to refine oil containing less sulfur (Brent 0.37%, WTI 0.24%);
4. Where are they traded? - traded on oil futures contract (Brent on ICE in London, WTI on NYMEX in New York); i
5. Prices and benchmarks - WTI was previously traded at premimum to Brent, and after oil shale was discovered at a discounted to Brent, and WTI is bencmark for oil prices in the United States, while 2/3 of the other oil contracts are benchmark to Brent.

Dve decenije rasta zemalja EU (Two decades growth of EU members)

22. januar 2018. godine

Ekonomski rast država članica EU za dve decenije nedovoljan - u proseku članice Evropske unije povećale su privredni rast za 32%, a države Evro zone za 27%. Irska više nego udvostručila BDP, Italija je ostala gotovo na istom nuvou.

Rast svetske privrede u 2017. godini, u odnosu na 1999. godinu (meren BDP u stalnim cenama US$ 2010), je 67%, dok su Evropska unija i Evro zona jedva dostigle polovinu svetskog rasta (respektivno, 32% i 27%). Veći rast BDP od proseka EU ostvrile su brojne države Evrope koje nisu članice EU: Turska (147%), Island (73%), Švajcarska (38%) i Norveška (36%), kao i balkanske države Srbija, Bosna i Hercegovina, Severna Makedonija i Albanija.
Unutar EU postoje značajne razlike! Proces konvergencije je izostao. U pojedinim državama članicama on je usporen. Pravilo je da manje ekonomije i manje razvijene države ostvaruju veći rast od razvijenih i velikih ekonomija. Na grafiku je prikazan rast BDP-a država članica 2017. godine u odnosu na dan priključivanja EU. Neočekivani su rezultati država koji su u EU od 1999. godine. Nizak rast su ostvarile Grčka (2%), Italija (6%), Portugal (12%) i Danska (14%). Oko proseka EA su Nemačka i Francuska, dok su Holandija, Belgija, Austrija, Španija, Finska i Velika Britanija oko proseka EA. Najveći rast beleže Irska (140%), Luksemburg (72%) i Švedska (51%). Od novijih članica EU dominiraju Poljska (64%), Slovačka (63%) i Malta (66%). Od nama susednih država Hrvatska je na 6%, Bugarska na 21%, Mađarska na 21%, Slovenija na 25%, i Rumunija na 29%. Države centralne Evrope i baltika su beležile veći rast GDP za 30-40% od rasta 2004. godine.
Ostaje nedoumica, da li će projekat EU u dugom roku ispuniti očekivanja za države članice EU?

Izvor: WB Data

The economic growth of the EU Member States in two decades is insufficient - on average, EU members increased economic growth by 32% and Euro zone members by 27%. Ireland has more than doubled its GDP, while Italy has remained almost at the same level.

The growth of the world economy in 2017, compared to 1999 (measured by GDP constant US $2010), is 67%, while the European Union and Eurozone have barely reached half of world growth (respectively, 32% and 27% ). Higher GDP growth than the EU average was registered by many non-EU countries: Turkey (147%), Iceland (73%), Switzerland (38%) and Norway (36%), as well as the Balkan countries of Serbia, Bosnia and Herzegovina, Northern Macedonia and Albania.
There are significant differences within the EU! The convergence process is missing. In some member states, it is slowed down. The rule is that small economies and less developed countries are gaining more growth than developed and large economies. The graph shows the GDP growth of the member states in 2017 compared to the day of joining the EU. The results of countries that have been in the EU since 1999 are unexpected. Low growth was recorded by Greece (2%), Italy (6%), Portugal (12%) and Denmark (14%). About the average EA are Germany and France, while the Netherlands, Belgium, Austria, Spain, Finland and Great Britain are around the average EU. The highest growth was recorded by Ireland (140%), Luxembourg (72%) and Sweden (51%). Of the newer EU Member States, Poland (64%), Slovakia (63%) and Malta (66%) dominate. Of our neighboring countries, Croatia increased by 6%, Bulgaria by 21%, Hungary by 21%, Slovenia by 25%, and Romania by 29%. The countries of central Europe and the Baltics recorded a higher GDP growth of 30-40% from 2004 growth.
It remains questionable whether the EU project will be able to meet the Member States' expectations in the long run?

Source: WB Data

Godišnje bankrotira na hiljade kompanija u SAD (Annually thousands of companies are bankrupting the US)

18. decembar 2018. godine

Iako godišnje bankrotira na desetine hiljade komapanija širom SAD, broj bankrotstava iz trećeg kvrtala 2018. godine je najniži od kraja 2006. godine.

Broj bankrota u SAD smanjen je na 22.103 kompanija u trećem kvartalu 2018. godine sa 22.245 kompanija u drugom kvartalu 2018. godine.
Posmatrano u periodu od 1980. do 2018. godine u SAD prosečno godišnje bankrotira 45.129,31 kompanija, dostigavši najvišu razinu od 82.446 kompanija u četvrtom kvartalu 1987. i rekordno nisku u 19.695 kompanija u četvrtom kvartalu 2006. godine.

Izvor: Trade Economcis

Though thousands of companies are bankrupting in the US annually, the number of bankruptcies from the third quarter of 2018 is the lowest since the end of 2006.

Bankruptcies in the United States decreased to 22,103 Companies in the third quarter of 2018 from 22,245 Companies in the second quarter of 2018.
Bankruptcies in the United States averaged 45,129.31 Companies from 1980 until 2018, reaching an all time high of 82,446 Companies in the fourth quarter of 1987 and a record low of 19,695 Companies in the fourth quarter of 2006.

Source: Trade Economcis

Smanjuje se individualna potrošnja unutar EU

18. novembar 2018. godine

Unutar EU postoji značajna neujednačenost u individualnoj potrošnji država članica. Iznad proseka EU dominiraju najveće i najrazvijenije ekonomije, dok su daleko ispod proseka nove članice EU. Srbija je prema podacima za 2017. godinu daleko ispod nivoa poslednje rangirane članice EU, Bugarske. Srbija ne dostiže ni polovinu potrošnje EU.

Stvarna individualna potrošnja (AIC) predstavlja meru materijalnog bogatstva jednog domaćinstava. Unutar EU, prema podacima za 2017. godinu, AIC po glavi stanovnika meren kupovnom moći (PPS) varirao se od 54% (Bugarska) do 132% (Luksemburg) proseka Evropske unije (EU).
Deset država članica je zabeležilo AIC po glavi stanovnika iznad proseka EU u 2017. godini. Najveći nivo u EU zabeležen je u Luksemburgu, 32% iznad prosjeka EU. Slede, Nemačka sa 22%, Austrija sa 17%, Velika Britanija i Danska sa 14%, Finska i Belgija sa 12%, Holandija sa 11%, Švedska 9% i Francuska 8% iznad proseka EU. Od 2013. godine sve navedene ekonomije beleže kontinuirani pad u individualnoj potrošnji domaćinstava. Slične tendencije pokazuje i GDP po glavi stanovnika (mera ekonomske aktivnosti), s tim da blago odstupaju Velika Britanija i Finska - ispoljavaju veću potrošnju u odnosu na nivo GDP PPS poredeći sa ostalim navedenim ekonomijama.
Odmah ispod proseka evropske individualne potrošnje je Italija (2%), zatim Irska (7%) i Kipar (8%), dok značajno zaostaju Španija (11%), Litvanija (12%), Portugalija i Češka (18%). Države članice od 2004. godine beležile su 20% i više ispod proseka EU.
Mađarska i Hrvatska dostigle su nivo individualne potrošnje po glavi stanovnika od 62% EU, a Bugarska još niže, svega 54% EU.
Srbija tokom posmatranog perioda (2007-2017) ne dostiže ni polovinu indiviualne potrošnje (45%) EU niti polovinu BDP merenog nivoom kupovne moći (36%) EU. Stagnacija srpske ekonomije u odnosu na EU je zabrinjavajuća. Sa pravom se može postaviti pitanje rasta prosečnih zarada a istovremeno niskog nivoa BDP. Sasvim je izvesno da je niska produktivnost privrede a da fiskalna politika nije podsticajna. Zapravo, da bi se ovaj gep u odnosu na EU prosek, pa i EU države članice smanjio neophodan je intenzivan rast podstaknut adekvatnom fiskalnom i monetarnom politikom (izvan brojki kriterijuma konvergencije).

Stvarna individualna potrošnja (AIC) se sastoji od roba i usluga koji se pojedinačno troše, bez obzira na to da li su te robe i usluge kupljene i plaćene od strane domaćinstava, od strane vlade ili od neprofitnih organizacija.
Standard kupovne moći (PPS) je veštačka jedinica koja eliminiše razlike u ceni između zemalja. Tako jedan PPS kupuje isti obim robe i usluga u svim zemljama. Ova jedinica omogućava značajno upoređivanje ekonomskih indikatora po zemljama.

Izvor: kalkulacije autora prema podacima Eurostat

Zadovoljastvo stanovništva EU životom u EU

18. novembar 2018. godine

Zadovoljstvo stanovnika EU životom u Evropskoj uniji, prema podacima Eurostata za 2013. godinu ne odgovaraju očekivanjima. Zabrinjava izražena neujednačenost zadovoljstva životom među članicama EU. Dok najveće zadovoljstvo životom u EU postoji kod skandinavskih članica, najniže je kod Bugara. Srbija je na nivou Bugarske.

Stavovi o zadovoljstvu životom u EU razlikuju se posmatrano prema socio-demografskim karakteristikama stanovništva. Na skali od 0 do 10 oko 80% stanovnika Evrope ocenjuje zadovoljstvo životom u 2013. godini sa 6 (od 4,8 u Bugarskoj doy 8,0 u Finskoj, Danskoj i Švedskoj). Žene i muškarci su gotovo su podjednako zadovoljni životom, dok je mlađa populacija zadovoljnija od ostalih starosnih grupa. Najmanje su zadovoljni nezaposleni i neaktivni ljudi (5,8) u poređenju sa zaposlenima na neodređeno vreme (7,4). Na ocenu utiču i materijalni uslovi života, društveni odnosi i zdravstveni status. Veći stepen zadovoljstva životom pokszsle su porodice sa decom.
Stanovništvo država članica grupisano je u tri kategorije prema stepenu zadovoljstva - nisko, srednje i visoko zadovoljni. Opšti rezultati za 2013. godinu pokazuju da je 21,7% populacije EU-28 bilo veoma zadovoljno svojim životima, 57,4% ocenilo je život srednjim nivoom zadovoljstva, a 21,0% je prijavilo nizak nivo zadovoljstva životom.
Zapaženo je da se prosečno zadovoljstvo životom značajno razlikovalo između država članica EU. Razlike između država u udelu ljudi sa niskim zadovoljstvom bile su još izraženije. Oni su se kretali od 5,6% u Holandiji do čak 64,2% u Bugarskoj. Proporcija ljudi sa visokim zadovoljstvom života varira od 5,9% u Bugarskoj (nakon toga Mađarska (11,6%) i Letonija (12,6%)) na 42,1% u Danskoj. Kao što se vidi na grafiku, slični proseci mogu da odražavaju različite raspodele. Francuska i Slovačka prijavile su isti prosek od 7,0, ali je Slovačka imala mnogo veće proporcije ljudi sa niskim i visokim zadovoljstvom.
Ipak, stepen zadovoljstva najvećim delom je povezan sa raspoloživim dohotkom, tj. zaradama stanovnika. Bogatije ekonomije su pokazale veći stepen zadovoljstva od manje bogatih ekonomija. Unutar država članica postoje slične tendencije. Naime, sve dosadašnje analize pokazale su da je bogatija populacija srećnija od siromašnih u jednoj državi, i takve osobe iskazuju veće subjektivno blagostanje od siromašnijih. Svega je 16,7% stanovnika EU sa niskim zaradama izjavilo da su visoko zadovoljni životom, za razliku od 27,2% stanovnika EU sa visokim zaradama. Suprotan je odnos kada se posmatra nizak stepen zadovoljstva životom, pa je tako nezadovoljno životom čak 30,3% stanonvnika sa niskim zaradama, za razliku od 12,2% stanovnika sa visokim zaradama.

Ocenu zadovoljstva životom Eurostat (Ad-hoc module of EU SILC) sagledava kroz tri komplementarne celine - zadovoljstvo života, osćanjima i žnačajem života. Sveukupna ocena sagledava se kroz deset stubova (1. Zadovoljstvom finansijskom situacijom, 2. Zadovoljstvom stambenog prostora, 3. Zadovoljstvom radnim mestom, 4. Zadovoljstvom sa vremenom provedenim na putovanjima, 5. Zadovoljstvom korišćenjem vremena, 6. Zadovoljstvom rekreativnim životom i raspoloživim zelenim površinama, 7. Zadovoljstvom životnom sredinom, 8. Zadovoljstvom ličnim odnosima, 9. Smislom života i 10. Opštim zdovoljstvom stanovništva).

Izvor: kalkulacije autora prema podacima Eurostat

Ekonomija Venecuele u kolapsu (The Venezuelan economy is in a collapse)

1. jul 2018. godine

Poslednjih meseci Venecuela se suočava sa dramatičnim rastom inflacije - stopa inflacije (tj. hiperiflacija) dostigla 25.000% u maju mesecu 2018. godine. U maju mesecu tekuće godine stopa inflacije je beležila rast od 80% mesečno. Ako bi se nastavio ovakav tempo stopa inflacije bi krajem 2018. godine dostigla 100.000%.

Venecuela je zapala u ekonomsku krizu 2014. godine. Agonija se nastavlja i narednih godina. Suočena sa padom poreskih prihoda zapada u duboku recesiju 2015-16. godine (slično, u Brazilu i Rusiji). Tokom 2017. godine Venecuela značajno smanjuje proizvodnju nafte (2.38 mbd 2016. godine; 1.62 mbd 2017. godine). Prognozira se dalje smanjivanje proizvodnje nafte u 2018. godini, čak ispod 1.0 mbd. Dramatičan pad ponude nafte, uz nepromenjene elastičnosti ponude i tražnje, i pored potencijalnog rasta cena nafte neće popraviti, značajnije, stanje u venecuelanskoj ekonomiji. Zapravo, već su dramtično pogoršane makroekonomske performanse privrede i uveliko urušeno njeno finansiranje.
Preveliki deficiti finansiraju se štampanjem novca. Minimalne zarade su udvostručene. Međutim, takva potrošnja ne podstiče rast ekonomije već ubrzava hiperinflatornu spiralu - pad proizvodnje, zbog ekonomske krize, doveo je do nestašice roba u rafovima, a veća količina bezvrednog novca u rukama građana samo je ubrzavala rast cena (samo u prvih pet meseci 2018. godine 4.068%, 6.147%, 8.900%, 13.379% i 24.571%; respektivno). Venecuela beleži jednu od najvećih epizoda hiperinflacije u svetu (najveća u Mađarskoj 1946. godine sa 207.19% dnevnim rastom inflacije; druga u Zimbabveu 2008. godine sa 98.01% dnevnim rastom inflacije).
Stopa inflacije je poslednjeg dana maja 2018. godine dostigla stopu od 27.364% i to je dvostuko veća stopa od predviđanja MMF (April 2018 WEO report) za 2018. godinu, iako još nije polovina godine.

Nigerija se spotiče o naftu (Nigeria stumbles on oil)

20. novembar 2017. godine

Ekonomija Nigerije beleži negativan privredni rast posle čak 25 godina, i to -1.5% realan GDP u 2016. godini. Glavni uzročnik je pad ukupnog izvoza, a pre svega izvoznih prohoda od nafte usled pada svetskih cena nafte.

Novi pad cena nafte u drugoj polovini 2014. godine (jun 114$/barelu - decembar 38$/barelu, ili 66.8%), blagi tokom 2015. godine, pa i početkom 2016. godine (februar 32.6$/barelu) uticao je negativno na privredni rast Nigerije.
Sporiji privredni rast beležen je već u 2015. godini (ispod proseka za period 2011-2014) usled pada cena nafte, ali i izvoza sva tri sektora privrede, tj. usled pada inostrane tražnje. Izvoz je opadao iz kvartala u kvartal, tako da je u 2016. godini pad vrednosti izvoza iznosio preko 40% u odnosu na prethodnu godinu (-41.57% mereno u dolarima). Usporavanje rasta ekonomije u 2015. godini bio još izraženiji (-56.85% u odnosu na 2014. godinu), ali ne i negativan. Tokom 2016. godine smanjena je proizvodnja nafte, zbog političkih problema, za 13,65% (daleko više nego 2015. godine i -5.45%). To je uticalo i na smanjenje udela sektora nafte u realnom BDP na 8,42% (sa 9,61% iz 2015. godine).
Dodatan problem za ekonomiju predstavljala je visoka inflacija, koja je dostigla gotovo 10% krajem 2015. godine. Cena hrane je značajno porasla, kao i cena gasa, struje, vode, itd. To je bio direktan udar na budžete građana, što je uticalo na pad tražnje.
Prema procenama MMF očekuje se rast nigerijske ekonomije u 2017. godini od 0,8%, a u 2018. godini i do 1.5%, uz stabilizaciju inflacije na nivou ispod 10%.

Napomena: Kvartalni rast BDP-a, y0y

Izvor: National Bureauof Statistics, FR Nigeria

Da li dogovor OPEC zemalja iz Beča obećava rast cene nafte? (Does the OPEC deal from Vienna promises growth in oil prices?)

15. decembar 2016. godine

Zemlje OPEC su se dogovorile da smanje ponudu nafte, nakon 8 godina, kako bi uticali na rast cene na svetskom tržištu. Početna reakcija je dala rezultate i cena nafte je skočila - Brent za 10% na 51.94 US$ za barel i Crude za 9% na 49,53US$ za barel. Ostaje da se vidi da li je zaočekivati da će trend cena biti uzlazni ili je potrebno obezbediti se od mogućeg iznenadnog pada cene, kao tokom 2014. godine.

Dogovor iz Beča nameće smanjivanje ponude nafte po zemljama članicama OPEC-a od januara 2017. godine i to na 32,5 miliona barela na dan, odnosno za ukupno za 1,2 miliona barela na dan. Predočeni su samo određeni proračuni budućeg smanjenja: Alžir za 50 miliona, Angola za 80 miliona, Ekvador za 26 miliona, Gabon za 9 miliona, Iran za 90 miliona, Irak za 210 miliona, Kuvajt za 131 milion, Katar za 30 miliona, Saudijska Arabija za 486 miliona, Ujedinjni Arapski Emirati za 139, Venecuela za 95 miliona (Indonezija je suspendovala članstvo jer ne može da učestvuje, dok su Iran, Nigerija i Libija izuzeti zbog sankcija i nemira). Nadzor je poveren Alžiru, Kuvajtu i Venecueli.
Ugovor je oročen na šest + šest meseci. Zemlje koje nisu članice OPEC-a solidarno bi smanjili sopstvenu proizvodnju tokom prve polovine 2017. godine i to za 600000 barela na dan (samo Rusija 300000 barela na dan).
Ideja je da se uredi tržište kako bi podstakli investitore da ulažu u nove proizvodne kapacitete, čime bi osigurali buduću ponudu, pa i uljanih škriljaca. Samo da takav potez ne dovede do pada njihovih cena, kao tokom 2008. godine, ali i 2014. godine, kada je dramatičnom padu cena nafte kumovala prezasićenost na strani ponude.

EWI ukazuju na nove krize (EWI suggest new crisis)

20. septembar 2016. godine

Indikatori ranog upozoravanja (Early warning indicators) od bankarskih udara pokazuju da su brojne ekonomije u svetu na meti novih kriza. U najvećem problemu su Brazil, Kina, pa i Turska. U sličnoj poziciji su i ekonomije iz azijske grupe zemalja, poput Indonezije, Singapura i Tajlanda.

Indikatori ranog upozoravanja od bankarskog stresa pokazuju da je rizik od bankarskih potresa i finansijskih kriza povišen u velikom broju ekonomija i regiona. Oni ukazuju na rizike koji proizilaze iz snažnog rasta kredita prema BDP-u jedne ekonomije. Kreditiranje je poslednjih godina daleko iznad trend linije (10%, odnosno 6%), što u uslovima finansijske nestabilnosti ugrožava ekonomiju. I pored usporavanja prekograničnih kredita krajem 2015. i početkom 2016. godine, jedan broj zemalja još uvek pokazuje znake snažno iznad proseka rasta domaćeg kredita, što bi moglo da seje seme za potencijalne finansijske krize.
Gep kredita i BDP-a (indikator primernog rizika) ukazuje na odstupanje kredita privatnog sektora od njegovog dugoročnog trenda. Rast kredita nastavlja i dalje da bude neobično visok u odnosu na BDP u Kini, Kanadi i azijskoj grupi zemalja (Hong Kongu, Indoneziji, Maleziji, Singapuru, Tajlandu), dok je Brazil niz godina uporno iznad ove granice, a da postoji problem pokazuje poslednji rezultat od 9,9%. Međutim, za većinu zemalja ovaj jaz se suzio u odnosu na prethodne godine. Iskustva iz prošlosti pokazuju da su 2/3 svih vrednosti iznad granice bile praćene ozbiljnim bankarskim udarima u periodu od naredne tri godine.
Veličina jaza cene nekretnina je na istorijskom trendu za većinu ovih zemalja, iako Nemačka i Japan iskaču. Sa svetskom krizom i stvaranjem balona cena nekretnina u skandinavskim zemljama (naročito Danskoj) došlo je do bankarske krize.
Ocena racia servisiranja duga ukazuje na postojanje rizika i takođe ističu neke od navedenih ekonomija. Uprkos rastu kredita, niske kamatne stope su zadržale racio servisiranja duga oko njgovog dugoročnog nivoa u većini zemalja. I tu ima izuzetaka, kod domaćinstava i firmi u Brazilu, Kini i Turskoj gde su više trošili na servisiranje duga nego u prošlosti. Međutim, rast kamatni stopa bi pogurao racio servisiranja duga naviše u velikom broju brzorastućih ekonomija. Uticaj racia servisiranja duga je statička ocena – pretpostavlja se da se odmah prenose promene kamatnih stopa na racio servisiranja duga, a zanemaruje način na koji bi klijenti i poverioci odgovorili na kretanje kamatnih stopa, recimo promenom dospeća, otplatom svojih obaveza ili drugim merama.
Prilikom ocene ovih indikatora, važno je imati na umu da oni ne uzimaju eksplicitno jačanje regulative od prethodnih epizoda stresa. Inače, indikatori za rano upozoravanje namenjeni su za snimanje finansijskih poteškoća u srednjem roku i pomažu u identifikovanju nagomilanog rizika. S tim da treba da obezbede signale dovoljno rano za mere ekonomske politike koje stupaju na snagu.

Izvor: BIS

Cena nafte pokosila privredu Nigerije (The price of oil mow the Nigerian economy down)

18. februar 2016. godine

Cene nafte na svetskom tržištu ozbiljno su ugrozile funkcionisanje privrede Nigerije - pad izvoznih prihoda, kontrola kretanja kapitala, vezivanje nacionalne valute za dolar i dramatičan pad deviznih rezervi glavni su uzroci. U sličnoj situaciji su i druge ekonomije izvoznice nafte, poput, Azerbejdžana, Brazila, Ekvadora, Venecuele...

Današnja slika Nigerije ne predstavlja iznenađenje, s obzirom na to da je ekonomija u velikom procentu zavisna od izvoza nafte (u pojedinim kvartalima i preko 90% izvoznih prihoda i preko 70% poreskih prihoda).
Zbog niskih cena nafte izvoz je prepolovljen, kao i BDP. Izvoz je u prva tri kvartala 2015. godine za preko 50% (56,58% mereno u dolarima) manji nego u istom periodu prethodne godine. Devizne rezerve su gotovo iscplljene (smanjene za 9 mlrd$ u poslednjih 18 meseci). Nacionalna valuta je pod pritiskom (posle gubitka vrednosti od 30%, vezivanje za dolar na nivou 197-199N/$), iako je zbog kontrole kretanja kapitala (ograničavanje uvoza, poreza na odliv kapitala od 20%) sve više zastupljeno crno tržište (sa crnim kursom od 300 naira za 1$, pa i više). Kompanijama koje uvoze sirovine rastu troškovi poslovanja. Centralna banka smanjuje ponudu dolara. Izbegava se deprecijacija nacionalne valute iz straha od inflacije, ali ograničavanje uvoza i oskudnost kapitala uslovće smanjenje potrošnje. Istovremeno, preko 20% kredita domaćih banaka nalazi se u sektoru energenata (sve ih teže otplaćuju). Investitori, pak, u isčekivanju daljeg rasta deviznog kursa raspoloženi su da investiraju isključivo u domaću aktivu.
Povoljna okolnost za Nigeriju je nizak nivo javnog duga u odnosu na BDP (oko 20%), s tim da čak 35% prihoda ide na otplatu ranijih pozajmica. Za sada to ne predstavlja opterećenje zbog relativno niskog budžetskog deficita (kojim Vlada stimuliše privredu - trenutno rešenje koje je jedino ekonomski opravdano).

Napomena: Kvartalni rast BDP-a, q0q

Izvor: National Bureauof Statistics, FR Nigeria

Nigerija - primer rasta ili ne (Nigeria as example of growth or not)

17. novembar 2014. godine

Visoke stope privrednog rasta (do 7% u prethodnoj deceniji) Nigerija postiže zahvaljujući visokom prilivu deviza od izvoza nafte (15% BDP-a). U nediverzifikovanoj ekonomiji preduzete reforme daju rezultate zahvaljujući podršci stranog kapitala i MMF-a. Da li će beg kapitala odvesti Nigeriju u krizu ili će se vlasti odbraniti blagovremenom diverzifikacijom privrede, ostaje da se vidi!

Visok rast privrede u prethodnoj deceniji (po cenama 1990 u proseku iznosio skoro 7%) rezultat je izvoza nafte, sirovina i resursa. Rast postoji zahvaljujući uvozu kapitala u sektoru telekomunikacija, finansijskom sektoru i tržištu akcija (u 2013. godini beleže priliv 92% uvezenog kapitala). Veliki udeo zauzima filmska industrija Holivuda.
Ostali sektori privrede su nedovoljno interesantni za strana ulaganja. Poljoprivreda zapostavljena - loše upravljanje, infrastruktura i politika. Prihodi od nafte vode ka stagnaciji jer izostaju investicije u tehnološke i savremene metode proizvodnje. Auto indsutrija u padu usled strukturnih refromi koje su smanjile kupovnu moć potrošača, dovele do pada proizvodnje, rasta uvoza "polovnjaka" i povećanog krijumčarenja. Visoka uvozna zavisnost ukazuje na visok procenat odliva BDP-a. Precenjena nacionalna valuta je pojeftinjavala uvoz, dok su visoki troškovi proizvodnje (praćeni neredovnim snabdevanjem energenatima) ugrožavali iskorišćenost proizvodnih kapaciteta (svega 30%). Brojne fabrike zatvorene, osim onih u sektorima sa jeftinom radnom snagom. Dohodak po glavi stanovnika u 2002. godini prepolovljen je u odnosu na 1970-te godine. Nenaftni sektor zapao je u probleme, a masovno je rastao neformalni sektor ekonomske aktivnosti (75%). Posledica toga bio je rast nezaposlenosti i siromaštvo.
Reforme iz 2004. godine podržane od strane MMF (usledio oprost duga Pariskog i Londonskog kluba poverilaca). Osnažile su penzioni fond, smanjile javni dug i vodile uspostavljanju tržišne ekonomije. Ali je Nigerija pod pritiskom da prihvati više milijardi vredne kredite za železnicu, elektrane, puteve i drugu infrastrukturu.
Vlada uvodi plan diverzifikacije ekonomije, sa ciljem podsticanja privrednog rasta i smanjenja siromaštva - kroz sektore privrede u kojima poseduje komparativne i konkurentske prednosti (proizvodnja hrane i poljoprivrednih proizvoda, metala i čvrstih metalnih prerađevina, građevinarstvo, laka industrija i sektor usluga). Recimo, ulaganja u proizvodnju cementa smanjila su uvoznu zavisnost, i istovremeno povećala proizvodnju, zaposlenost i izvoz. Postoji ideja da se uklone ograničenja poslovanja kako bi osnažila infrastruktura, ojačala industrijska proizvodnja, smanjili troškove pozajmljivanja i mobilizovali sredstva za realni sektor.
Za razliku od prošlosti, podsticanji prerađivačkoj industriji i sektoru MSP ogledaju se u velikim poreskim olakšicama, jefitnom finansiranju putem dugoročnih kredita i jednocifrenim kamatnim stopama iz bankarskog sektora (preko razvojne banke). Plan je da se zaštite domaći proizvođači od jefitne uvozne konkurencije.
Poroblemi za nediverzifikovanu ekonomiju nastaju sa padom cena nafte na svetskom tržištu. Smanjeni priliv deviza nadomeštava se trošenjem deviznih rezervi – za potrebe budžeta države i lokalne samouprave. Raste javni dug! Dok postoje visoke stope rasta, visoka cena nafte i povoljan prinos na kapital, neće biti odliva kapitala pa ni brige za Nigeriju. Međutim, kada kapitalu opadne prinos, i usledi manji priliv deviza od izvoza nafte (projekcije za naredni period), te topljenje deviznih rezervi, špekulanti stupaju na scenu. Iznenada kapital odlazi iz zemlje, a ekonomija zapada u probleme. Već viđen scenario!

Napomena: Kvartalni rast realnog BDP, q0q, stalne cene 2010

Izvor: National Bureau of Statistics, FR Nigeria

Priliv SDI u jugoistočnoj Evropi (FDI inflow in the SEE)

5. novembar 2014. godine

Iako rezultati poslovanja Svetske banke ukazuju na poboljšanje poslovnog ambijenta regiona jugoistočne Evrope, on nije atraktivan za strane investitore. To pokazuje pad priliva SDI u poslednjim godinama.

Sa svetskom ekonomskom krizom usledio je pad priliva SDI u regionu jugoistočne Evrope, koji je kontinuirano nastavljen do 2013. godine, sa prekidom u 2011. godini. U posmatranom periodu, najveće poboljšanje i kontinuirano kretanje SDI ima Albanija, dok je u nezavidnom položaju Slovenija. To govori da pokazatelji poslovanja Svetske banke zapravo nisu dovoljni za privlačenje stranih investitora, već su oni samo deo ukupnog ambijenta.
Do krizne 2008. godine regioin je postao atraktivan za strana ulaganja (rast SDI u periodu 2002-2008. sa 2,1 na 13,3 mlrd$). Najveći napredak je usledio 2006. godine sa snažnim privrednim rastom, boljom investicionom klimom i potpisanim sporazumima o stabilizaciji sa EU (2005). Nakon krizne 2008. godine krenuo je kontinuirani pad SDI. Tokom 2009. godine brojne TNK su povukle svoje resurse iz Hrvatske, Makedonije i ostalih zemalja regiona (povlačeći kredite iz fililjala u nameri da poprave bilansne pozicije kod kuće). Izuzetak je predstavljala Albanija, sa povoljnim poslovnim ambijentom i nastavkom privatizacije državnih preduzeća.
Oporavak je usledio sa 2011. godinom, kada je porastao priliv SDI u prerađivačkoj industriji - održani konkurentni troškovi proizvodnje i otvoren pristup tržištima EU. U Srbiji je te godine privatizovan ketering servis JAT-a i Telekom je transformisan u otvoreno akcionarsko društvo (početkom 2012. godine), u Bosni i Hercegovini privatizacija 25 velikih državnih kompanija donela je 5 mlrd$ za 2013. godinu, dok je u Hrvatskoj država zadržala manjinski paket u 600 preduzeća i većinski paket u preko 60 kompanija.
U 2012. godini pad priliva SDI u regionu od 41% posledica je prvenstveno smanjenja investicija iz komšijskih zemalja, koji su glavni investitori u širem regionu. I dalje su prednosti regiona: relativno niski troškovi radne snage, olakšan pristup tržištima i privatizacija državnih preduzeća. U tom pogledu dominirali su Hrvatska i Albanija. Nastavak privatizacije u sektoru usluga u 2013. godini održao je priliv SDI na višem nivou nego 2012. godine (za 43%). Najveći rast priliva SDI beležila je Albanija, zahvaljujući privatizaciji 4 hidroelektrane (ukupno 1,2 mlrd$) i akvizicijom (Azerbejdžanske kompanije) 70% glavne naftne kompanije ARMO. U Srbiji je privatizacija u oblasti telekomunikacija (SBB/Telemach) donela priliv od 1 mlrd$, kao i prodaja 49% avio kompanije Etihadu.

Izvor: FDI Reports UNCTAD

Dug Kine - opasnost po svetsku privredu ili kinesku ekonomiju (China's debt - a threat to the global economy or the Chinese economy)

21. oktobar 2014. godine

Postoje opravdani strahovi da će veliki kineski dug ugroziti svetsku ekonomiju, ali samo kod pristrasnih analitičara koji ne sagledavaju celokupnu kinesku ekonomiju. Tridesetpetogodišnji dvocifreni rast zasnovan na realnom sektoru, rastu izvoza i širokom izvoznom asortimanu, uz strogu kontrolu države omogućio je Kini da ove jeseni prema (MMF) BDP po paritetu kupovne moći (17.632 tril$) prestigne SAD (17.416 tril$). Kina je u prednosti u odnosu na ostale razvijene zemlje opterećene visokim dugom, jer imaju rast privrede (istina po nešto nižim stopama nego ranije), dok razvijene zemlje stagniraju ili opadaju. Za razliku od brzorastućih ekonomija, Kinu ne treba da brine iznenadan odliv kapitala i, posledica toga, kriza.

Visoko zaduživanje Kine poslednjih godina dovelo je do rekordnih 250% BDP-a u trećem kvartalu 2014. godine. Zabrinutost za kineksim dugom postoji jer rastuću zaduženost prati sporiji nominalni rast BDP-a, alli i zbog lošeg iskustva u prošlosti (Japan ranih 1990-ih, Južna Koreja krajem 1990-ih ili SAD i VB 2008). To je delimično tačno, ali nerealno da će izazvati krize enormnih razmera. To je zato što Kina kontroliše finansijski sistem i može "uskočiti" kad zatreba sa velikim kapitalom. Uzgred, najveći deo duga je dug državnih preduzeća i pod kontrolom je velikih državnih banaka (kod banaka mali procenat loših kredita). Jedini problem koji se pojavljuje što je popustila strogoća kod odobravanja kredita. Stabilne javne finansije ukazuju na strogu kontrolu. Pokušaji su da se sa uvođenjem novog zakona o budžetu (1.1.2015) započeće sa čvrstim budžetskim ograničenjem. Gradovima i provincijama biće odobreno da se pojavljuju na tržištu obveznica (otvoreno 2008). Sve napred navedeno može gajiti sumnju da Kini prete ozbiljne poteškoće. No, šta kaže struktura privrede? Da li je ona okrnjena? Kina je zemlja koja je obezbediila ogromne količine kapitala zahvaljujući dugogodišnjim visokim stopama rasta (prosečna godišnja stopa rasta BDP-a u periodu 1979-2012. iznosila je 9,8%, dok je u periodu 1991-2012. iznosila 10,3%). Kontinuirani rast je krunisan ogromnim količinama i stranog i domaćeg kapitala. Devizne rezerve su najveće na svetu (2012. iznosile 33,89 miliona u zlatu i 3,3 bil$) i to predstavlja dodatnu sigurnost za ekonomiju i finansije. Intervencije vlasti omogućavaju i stabilnost deviznog kursa. Juan je i nominalno i realno apres(c)irao (u odnosu na dolar za četvrtinu), posmatrano prema baznoj 2001, što je posledica kontinuiranog rasta i velikog priliva kapitala.
Investicije u fiksni kapital imaju visoke stope rasta i u velikom procentu učestvuju u BDP-u. Tekući deo platnog bilansa u 2012. bio je u suficitu 193 mlrd$, od čega je za devizne rezerve izdvojeno oko 100 mlrd$ (što je rast od samo 4%, u odnosu na 2011, što je daleko niže nego recimo 2002. kada je zabeležen rast deviznih rezervi od 35% i 3 miliona u zlatu, ili 2009. 23% i 14 miliona u zlatu). Pri tome, ukupna spoljnotrgovinska robna razmena daje 47% BDP-a u 2012. godini i gde čak 95% izvoznog asortimana čine industrijski proizvodi, dok su sa 5% zastupljeni primarni proizvodi.
Kina je država koja još uvek celokupnu privrednu aktivnost zasniva na realnom sektoru privrede. Otuda, krizni udari na finansijski sektor odražavaju manje efekte, posebno što bivaju ublaženi (neštedljivim) intervencijama vlasti. Skoro 70% profita zemlji donosi teška industrija, a prema veličini preduzeća posmatrano prilično je ujednačeno učešće u profitu (velika 40,7%, srednja 24,9% i mala 34,5%). Pri tome, 77% čine domaća preduzeća. U industriji sve više dominiraju srednje-tehnološki intenzivna proizvodnja. Najveći doprinos daje sektor proizvodnje automobila i hemijskih proizvoda. Kod primarnog sektora najveći profit donose sektori rudarstva i eksploatacija nafte i gasa. Raste udeo sektora koji proizvode električne uređaje i aparate, kompijutere i telekomunikacionu opremu, kao i nemetalne mineralne proizvode. Iz godine u godinu povećava se udeo visoko-tehnološki intenzivne proizvodnje. Sve to zajedno ostavlja prostor kineskoj ekonomiji da postiže održiv privredeni rast u srednjem, pa i dugom, roku.
Kinesku ekonomiju odlikuje visok procenat zaposlenih u kontigentu ukupno aktivnog stanovništva (2012. bilo čak 97,2% ili 767 miliona). I ovo je rezultat koji je za 1 procentni poen lošijij nego 2008. godine. Stopa nezaposlenosti u Kini je dugi niz godina gotovo nepromenjena, oko 4%. Zarade su ujednačene unutar sektora privrede (33,6% primarni sektor, 30,3 sekundarni sektor i 36,3% tercijarni sektor). Podaci pokazuju da se smanjenje zarada u primarnom sektoru prelivalo na sekundarni i tercijarni sektor gotovo podjednako.
Finansijski sektor je takođe stabilan. Visoka kapitalna intenzivnost pokazuje da u bankama dominira pristup snažne aktive unutar bilansa. Stabilnost je dodatno obezbeđena kontrolom kretanja kapitala i kontrolom samih banaka od strane vlasti.

Napomena: China Statistical Yearbook 2013

Šta produbljuje svetsku krizu? (What deepening the world crisis?)

12. oktobar 2014. godine

Nastavak svetske ekonomske krize i njeno produbljivanje rezultat je smanjenog priliva kapitala kod razvijenih zemalja (a manje njegovog odliva). U pozadini stoji strah od inflacije centralnih banaka, pre nego odsustvo poverenja investitora u državne hartije od vrednosti.

Niske kamatne stope u razvijenim zemljama destimulišu investitore. Neatraktivnost državnih hartija od vrednosti doprineo je smanjenom prilivu kapitala. Nizak prinos na hartije od vrednosti traje već nekoliko godina unazad. Slika pokazuje opadajući trend prinosa na desetogodišnje državne obveznice u najrazvijenijim ekonomijama. Opadajući trend je i u drugim zemljama Evrozone (Španija 2,37%; Italija 2,56%; Portugal 3,31%; Grčka 5,58%). Slično je i kod hartija od vrednosti sa drugim rokovima dospeća. Recimo, u Nemačkoj na sekundarnom tržištu prinos na dvogodišnje obveznice je negativan (-0,004%). A poznato je da negativne kamatne stope mogu da razočaraju učesnike na tržištu.
Problem se dodatno produbljuje kod država ili unutar regionalnih integracija (poput EU) sa režimom fiksnog deviznog kursa i visokim javnim dugom. Pojedini ekonomisti (Romer) zastupaju stanovište da se do rasta kamatnih stopa može doći tek kada se vrati poverenje investitora u državne hartije od vrednosti.
Međutim, sa gubitkom poverenja raste premija na rizik, koja sada kao sastavni element funkcije tražnje (pored kamatne stope i deviznog kursa), utiče na rast tražnje. To govori da će gubitak poverenja investitora ima ekspanzivan, a ne restriktivan karakter.
Bolje rezultate od EU pokazuju SAD i VB. Pretnja krize po modelu zemalja mediteranske periferije su daleko od SAD i VB jer uspevaju da kroz monetarne mere (nezavisna monetarna politika) i sopstvenu valutu (fluktuirajući devizni kurs) ublaže negativne kratkoročne fluktuacije sa svetskog tržišta. Očekivani rast BDP u SAD i Velikoj Britaniji može favorizovati državne obveznice ove dve zemlje, u odnosu na obveznice evopskih zemalja. I pored toga, slabi su izgledi da se i u 2014. godini finansijsko tržište oporavi niskih pinosa, ali da će prinosi divergirati između dve strane, to je neminovno. Niži rast u Evropi uspeće da spreči reprizu dužničke krize zemalja evrozone, ali teško da može da istraje bez podsticaja ECB-a (stagnacija i u Q2 2014). U poslednje vreme, povoljnija slika je na periferiji EU - Island (kontrola kretanja kapitala usmerena na sprečavanje investitora da sa lokala povlače sredstva).
Pomenuti pad priliva kapitala, pri bilo kojoj kamatnoj stopi, vodi do depresijacije nacionalne valute. Efekti fiskalne politike ovde su različiti (pomeranje krive IS) i zavise od stepena zaduženosti zemlje - ako je visok stepen zaduženosti IS kriva ide u levo (zemlje EA) ako nije u desno (VB). Kamatna stopa će porasti (Romerova kriva PM se ne mora pomerati) samo zato što gubitak poverenja investitora, kroz depresijaciju nacionalne valute, ima ekspanzivne efekte. Iz drugog ugla posmatrano, ako kod centralne banke postoji strah od inflatornih pritisaka na depresijaciju nacionalne valute tada će kriva LM ići u levo. Javljaju se efekti suprotni prethonom - slučaju gubitka poverenja investitora. Monetarna restriktivnost je još više izražena kod zemalja koje su zapale u zamku likvidnosti (niska kamatna stopa ne uspeva da stimuliše potrošnju, a kvantitaitvne olakšice ne utiču na stopu nezaposlenosti i privrednu aktvnost) i kod kojih je neefikasna monetarna politika. Zato, sa određivanjem kamatne stope od strane centralne banke, svaki gubitak poverenja u državne obveznice uzrokovaće porast kamatne stope ali i slabljenje nacionalne valute (kamatni pariteti), a slaba nacionalna valuta čini domaću industriju konukrentnom na inostranom tržištu - postoji neka korist od gubitka poverenja investitora.

Izvor: Tradeweb (nedeljni podaci)

Recepti skandinavskih zemalja za krizu (Nordic countries' recipes for crisis)

20. septembar 2014. godine

Ekonomski model skandinavskih zemalja odlikuje relativno nizak javni dug, aktivno tržište radne snage, snažne javne finansije i različit odnos nacionalnih valuta prema evru. Ove privrede su izvozno orjentisane, male tržišne ekonomije sa visokim stepenom mobilnosti radne snage, a poznate u svetu po visokom udelu javnog sektora u BDP-u uz zapažen stepen stabilnosti i razvijenosti ekonomija.

Skandinavske zemlje su početkom 1990-ih godina zapale u ozbiljnu ekonomsku krizu. Reformski potezi (ortodoksni program stabilizacije) koji su usledili, popravili su ekonomske performanse - recimo u Švedskoj, smanjen je udeo javnog sektora u BDP-u (sa 60% 1983. na 49% 2012.); smanjen je javni dug (72,8% u 1995. na 40,6% u 2013.); budžet je uravnotežen (sa -11% u 1983. na -7,4% u 1995. odnosno na +0,2% u 2011. i -1,1% u 2013.); smanjen je porez na imovinu, poklone, bogatstvo i nasleđivanje, ali su smanjene i korporativne poreske stope na 22% (daleko ispod istih stopa u SAD). Podaci pokazuju da su smanjenje poreskih stopa i snižavanje javne potrošnje svake godine doprinosili ekonomskom rastu po 0,5%. Prosečan godišnji rast, kao i produktivnost rada u skandinavskim zemljama u periodu 1993-2010. bili su iznad evropskih (oko 2,5%, odnosno 2% u poređenju sa evropskih 1,7%, odnosno 1%). Danska je stvorila veoma liberalno tržište radne snage. Finska je ovladala novim veštinama - inovacije i preduzetništvo. Norveška, iako bogata naftom i gasom, priprema se za post-naftnu budućnost, procesom prilagođavanja. Rezultati pokazuju da su periodu 1998-2008. skandinavske zemlje beležile suficite u budžetima i imale opadajući trend javnog duga, za razliku odzemalja Evrozone koji su bile u deficitu i povećavale svoje zaduživanje.
Tokom poslednje krize najveći broj investitora tražio je utočište u skandinavskim zemljama, kupujući državne obveznice uglavnom Danske i Švedske (Norveška je zahvaljujući velikim rezervama nafte i gasa, a u 2011. imala 19 mlrd$ budžetskog suficita) - prinos jeste nizak, ali je ulaganje isplativije i sigurnije nego u ostalim zemljama EU. Pored toga, pet najvećih banaka u Danskoj su kroz stres testove odgovorile na kapitalne zahteve evropskih banaka (cilj zaštita od nadolazećih kriza). U Danskoj je samo u 2012-13. uloženo oko 2 mlrd$ u saobraćaj, zdravstvo, obrazovanje i zelene tehnologije. Nasuprot ovim zemljama, Finska (dug 57%, a deficit budžeta 2,1% BDP-a) je direktno pogođena problemima Evrozone, ali je spašava činjenica da je zagovornik fiskalne odgovornosti i discipline. Tokom 2009. u Finskoj su uvedeni brojni programi (štednje, stimulativnih paketa, snažne regulative finansijskog sektora) u cilju zaštite od krize i poboljšanja stabilnosti ekonomije. Švedska je lako prebrodila krizu zahvaljujući malim i srednjim preduzećima (u 2011. njih oko 70000 činilo 90% ukupnih preduzeća, zapošljavalo 60% radne snage, kreiralo 55% BDP-a i donosilo 65% ukupnih neto socijalnih investicija), koji su se pokazali kao veoma prilagodljivi novonastalim kriznim okolnostima.
Kriza u Evrozoni (smanjenje uvozne tražnje i niži investicioni kapaciteti) najviše je pogodila prerađivačku industriju u Danskoj, Švedskoj i Finskoj. Pad izvoza uticao je na gubitak velikog broja radnih mesta (do 2010. g. 175 hiljada danaca je izgubilo posao). Danska i Švedska su zapale u recesiju tokom 2008. Norveška je doživela pad izvoza od 41%, ali je u daleko najboljoj poziciji jer se mogu osloniti na državni naftni fondovi, pa i penzioni, koji već investiraju novac u inostranstvo (štednja za buduće generacije). Tradicionalno, skandinavske zemlje nude program blagostanja svojim građanima - benefijce za decu, majke bez posla, socijalno ugrožene, besplatno obrazovanje i zdravstvenu zaštitu. Samo je Danska u 2009. potrošila 95,7 mlrd% ili trećinu svog BDP-a za socijalnu i zdravstvenu zaštitu. I pored relativno bolje situacije od evropskih partnera, skandinavske zemlje su počele da primenjuju strategije štednje, iznalaženja novih izvoznih tržišta (BRIKS), uz smanjivanje zavisnosti od tržišta EU i SAD, kao i monetarnu politiku relativno jefitnog zaduživanja. Razlozi za promene su: 1. gornja granica preobimne vlade, 2. zavisnost države od pojedinih velikih preduzeća (koja dalje zavise od globalnog tržišta), 3. želja da se u hijerarhiji pravac na dole zameni pravcem na gore, 4. ograničeni resursi, 5. širenje globalizacije i 6. rastuća različitosti.
Ove zemlje imaju veoma povoljne uslove zaduživanja na međunarodnom tržištu zahvaljujući stabilnosti koju su postigle. Ovakva pozicija jača nacionalne valute i omogućava centralnim bankama da snižavanjem referentnih kamatnih stopa podstiču zdrav rast ekonomije. Pokazale su svetu još jedanput da nema suprotnosti između visokog stepena konkurentnosti i visokog stepena socijalne zaštite.
Problemi ipak postoje - starenje stanovništva će voditi snižavanju produktivnosti i većim izdacima za stvaranje novih produktivnih radnih mesta. Izazovi krize i razvoja nameću nova rešenja - rast poreza i smanjivanje javne potrošnje, uz povećanje starosne granice za odlazak u penziju (sa 65 na 69 godina), a sve sa ciljem povećanja ponuda radne snage i poboljšanja efikasnost javnog sektora. Ostaje da se vidi na koji način će vlasti uspeti da se izbore sa pritiskom rastuće ponuda radne snage na pad zarada. Očekivanja idu u pravcu rasta preduzetništva, inovacija i investicija u zelene tehnologije (solarna energija, energija vetra, bio-energija).

Izvor: podaci Eurostata

Napomena 1: na levoj skali se očitavaju linije koje predstavljaju dug prema BDP, u procentima; na desnoj skali se očitavaju stubići koji predstavljaju budžetsku neravnotežu, u procentima.

Napomena 2: Finska članica EU i EA, Švedska i Danska članice EU ali ne i EA (SKR slobodno pliva, dok DKR vezana za evro), Norveška nije članica EU.

Negativna spirala i dalje nagriza Evrozonu (Agonija Evrozone 2) - Negative spiral further erodes the Euro Area (Agony of the Euro Area 2)

11. septembar 2014. godine

Negativna spirala (ekonomska stagnacija, niska inflacija i visoka nezaposlenost) i dalje nagriza Evrozonu. Autput Evrozone u drugom kvartalu 2014. godine stagnira. Međugodišnja stopa inflacije u julu 2014. godine je najniža od oktobra 2009. godine. Dug država Evrozone raste od 2011. godine i pored činjenice da se deficit budžeta smanjuje. Stopa nezaposlenosti je uzastopno 38. mesec dvocifrena.

Evrozona u drugom kvartalu 2014. godine nije beležila rast. Najveće ekonomije Evrozone imale su loše rezultate (Nemačka -0,2%, Francuska 0%, Italija -0,2%), dok su pozitivne stope ostvarili Španija (0,6%), Portugalija (0,6%) i Holandija (0,5%). Što je nedovoljno! Pored nepovoljnih političko-ekonomskih prilika (sukobi u Ukrajini i odnosi sa Rusijom), industrijska proizvodnja i građevinarstvo stagniraju. Sa produbljivanjem krize, u dolazećim mesecima, rast nemačke ekonomije (lokomotive Evrozone) može biti doveden u pitanje (u slučaju pada automobilske industrije).
Evrozona je i dalje u problemu niske inflacije (međugodišnja stopa inflacije u julu je 0,4%, što je najniža stopa od oktobra 2009. godine i daleko od ciljanih 2%), uz pretnju deflacije (julska deflacija iznosila 0,7%). U svim zemaljama Evrozone cene su u padu u julu mesecu, osim u Nemačkoj (0,3%), Holandiji (0,3%) i na Malti (0%). Deflacija je ozbiljno pitanje Evrozone jer se veliki broj zemalja suočava sa visokim javnim (i privatnim) dugom. Prema pojedinim analizama dug preko 90% BDP-a utiče na usporavanje privrede za 2-3 procentna poena. Javni dug je u brojnim zemljama preko 90% BDP-a (Q1 2014): Grčkoj (174,1%), Italiji (135,6%), Portugalu (132,9%), Kipru (112,2%), Belgijii (105,1%), Španiji (96,8%) i Francuskoj (96,6%).
Istovremeno, deflacija (ili niska inflacija) predstavlja opterećenje za sve dužnike jer pad cena i zarada otežavaju otplaćivanje duga (prilikom zaduživanja prihodi i zarade su rasli).
ECB je snizila kamatnu stopu na 0,05% u želji da ojača ekonomiju (kroz pomoć bankama kod kreditiranja privatnog sektora), ali je oslabio evro. Pritisci javnosti su i dalje na kvantitativnim olakšicama i labavljenju monetarne politike ECB-a (QE), čemu se protivi pre svih Bundesbanka (nema političke podrške usled straha da bi monetarne injekcije odvratile Francusku i Italiju od strukturnih reformi). Ostaje da se vidi da li će banka povući pogrešan potez zbog pogrešnih odluka političara ili ne?
Stopa nezaposlenosti gotovo da se ne smanjuje i već više od 3 godine je dvocifrena, a u julu 2014. godine bila 11,7%.

Napomena: kalkulacije autora na bazi kvartalnih podataka Eurostata.

G7 vs. BRIK(S)

9. septembar 2014. godine

Sedam najrazvijenijih zemalja sveta (G7 - Kanada, Nemačka, Francuska, Italija, Japan, Velika Britanija i SAD) beleže lošije performanse privrednog rasta od brzorastućih ekonomija (BRIKS - Brazil, Rusija, Indija, Kina i Južno Afrička Republika) tokom drugog talasa krize, u periodu 2011-2014. godina.

Najveći kumulativan rast BDP kod zemalja G7, u posmatranom periodu, zabeležila je Nemačka sa 10,6%, potom slede Amerika (7,4%) i Kanada (6,1%), a zatim Velika Britanija (5,1%) i Japan (4%). U nepovoljnijoj poziciji je Francuska koja je dostigla svega 1,1%, dok Italija beleži veliki pad od čak 5%.
Sa druge strane kumulativan rast zemalja BRIKS-a je daleko viši. Najveći rast autputa beleže Kina sa 27,8% i Indija 18%, dok su preostale tri zemlje (Rusija, Brazil i Južno Afrička Republika) ostvarile približno istovetan rast od oko 6%. Najveći rast zemlje BRIKS-a ostvaruju zahvaljujući sve većoj međusobnoj razmeni i to u nacionalnim valutama (pogoršavanje pozicija dolara kao dugogodišnje glavnog sredstva plaćanja i bilansnih pozicija banaka usled nerealizovanih provizija od tranaskcija). Pored toga, Kina ne samo da ulazi na nova tržišta, već širi postojeća tržišna učešća (u julu 2014. godine izvoz Kine je beležio međugodišnji rast u SAD za 12,3% a u EU za 17%).
Proces konvergencije pokazuje da manje razvijene ekonomije brže rastu od razvijenih ekonomija i da na taj način mogu smanjiti razliku u stepenu razvijenosti u odnosu na razvijene ekonomije. Tokom posmatranog perioda, brzorastuće ekonomije, posebno Kina i Indija, ostvarivale su više stope privrednog rasta i njihov kumulativni rast se iz godine u godinu brže povećavao od Nemačkog rasta (Kina je 2012. godine preuzela poziciju drugog svetskog izvoznika od Nemačke). Otuda, česte su revizije zvaničnih međunarodnih institucija o procenama kada će autput zemalja BRIKS biti iznad autputa G20. Sa produžavanjem (negativnih) efekata svetske krize taj datum se sve više približava.

Napomena: kao baznu godinu uzet je Q1 2011. godine jer je to prvi kvartal za koji OECD raspolaže sa kvartalnim podacima za realni BDP Kine (http://stats.oecd.org/ 23.08.2014. 06:07)

Koliko dolara je FED upumpao tokom krize? (How many dollars the Fed has pumped during the crisis?)

8. septembar 2014. godine

FED su sa izbijanjem krize odlučile da relaksiraju monetarnu politiku i primene "kvantitativne olakšice" (QE). Širenje arsenala imovine na strani aktive, te napuštanje samo primene tradicionalnih hartija od vrednosti (HOV), ublažilo je negativne efekte krize i upumpalo u najveću svetsku ekonomiju skoro 4,5 biliona dolara.

Primena novih alata iz bilansa stanja FED-a (za podršku tržištu i njihovo normalno funkcionisanje) ispostavilo se kao dobro rešenje poslednjih nekoliko godina. Na ovaj način FED dopunjuju tradicionalne instrumente monetarne politike promenom mixa finansijskih sredstava koje poseduje. Slične alate primenjuju centralne banke Japana, Velike Britanije, Kanade i Švajcarske. Ideja je da centralna banka pumpa novac kupovinom aktive (imovine), da se zatim napune banke novcem koji će davati u produktivne svrhe (kredite privredi i potrošačima). Zajednički cilj je podsticanje kreditiranja.
Pomenuti mix 03.09.2014. godine činili su: 1) kreditiranje finansijskih institucija (266,4 mlrd$), 2) obezbeđivanje likvidnosti ključnim kreditnim tržištima (1,8 mlrd$) i 3) kupovina dužničkih HOV (2,5 bil$). Tradicionalni portfolio HOV iznosio je 363,3 mlrd$, dok je ostatak od 1,7 bil$ otpadao na kupovinu dužničkih hipotekarnih hartija. Tokom finansijske krize FED je prvo omogućio finanijskim institucijama pristup kratkoročnom kapitalu. Da bi sredstva iz banaka završila na nelikvidnim tržištima FED je zahtevao da se ciljaju specifična tržišta kako bi došla do kratkoročnog i dugoročnog kapitala. Da bi unapredili likvidnost na privatnom kreditnom tržištu FED je odlučno krenuo u akciju kupovine dužničkih HOV. Ovim potezima FED daje jasan signal da je politiku jeftinih kreditnih (credit easing) koristio tokom krize.
FED-ove kvantitativne olakšice uključuju kupovinu HOV, kao i otkup duga SAD u obliku državnih zapisa i obveznica. Napušta se konzervatvini pristup uticaja monetarne ekspanzije i pritisak inflacije, a sve više dominiraju klasni interesi - kreditorima (poveriocima) više odgovara niska inflacija. U SAD se smatra da poverioci pokušavaju da svoje stanovište "lakog" novca vežu na neku doktrinu - koja je, kako se ispotavilo, sa pogubnim posledicama (umesto nove politike koja bi kompenzovala gubitke pristuna je paranoja budžetskog deficita i deflacija, te sve dublji pad ekonomija).
Izgledi su da će im se uskoro, po rečima predsednika Dragia (04.09.2014), u primeni ovih alata pridružiti i ECB koja je već dugo vremena pod oprezom Nemačke da bi takve mere odložile strukturne reforme u mnogim zemljama Evrozone (pre svih, Francuskoj i Italiji) i da bi se prekinulo sa fiskalnom disciplinom (čitaj štednjom) i prilagođavanjem deficitarnih ekonomija Evrozone. ECB je započela kupovinu velikih sredstava kao blaže verzije QE koju primenjuju SAD. U sledećem mesecu ECB će početi sa kupovinama HOV jer snižavanje referentne kamatne stope na istoriski minimum od 0,05% (sa 0,15%), i porast naknada za štednju na 0,02% (sa 0,01%) ne daje željene rezultate (posebo sa zastojem u stimulisanju regionalnih ekonomija). Nepotpunom primenom kvantitativnih tj. kreditnih olakšica i rezultati u Evrozoni će biti skromniji.

Izvor: Federal reserve bank of Cleveland, 06.09.2014. godine

Uticaj krize na razvijene ekonomije (The impact of the crisis in developed economies)

7. septembar 2014. godine

Kumulativni rast razvijenih ekonomija je nedovoljan za brži oporavak od svetske ekonomske krize koja traje već punih 6 i po godina. U 2014. godini predkrizni nivo realnog BDP-a dostigli su SAD, VB i Japan, dok je taj cilj postaje "hronično" nedostižan za Evrozonu.

Razvijeni svet pored svojih razvojnih kapaciteta teško dolazi do oporavka. U Q2-2014. godine jedino su SAD i Velika Britanija dostigle predkrizne vrednosti (Q1-2008=100) stopa privrednog rasta (realni BDP). I Japan ga je dostigao tokom Q1-2014. godine, ali je već u narednom kvartalu zabeležio novi pad usled pada na strani tražnje - pad privatne potrošnje za 5% i međugodišnji pad realnih zarada za 3,2% (porast potrošnje tokom Q1 i smanjenje tokom Q2, zbog najavljenog rasta poreza od 3 procentna poena u aprilu mesecu)‚ ali i usporen izvoz i pored slabljenja jena u odnosu na dolar (centralna banka upumpavala dolare kojim je finansiran budžetski deficit). U najnepovoljnijoj poziciji je Evrozona, čiji su indeksi (kumulativnog) privrednog rasta ispod predkriznih vrednosti tokom celog posmatranog perioda, i gotovo isti kao 2011. godine.
Međutim, i pored kumulativno najvećeg privrednog rasta u SAD od 7,3% u periodu Q1 2008 - Q2 2014. godina ostale makroekonomske varijable nisu dostigle svoje predkrizne vrednosti. Pravilo je da tokom ekspanzije daleko brže raste autput nego što se povećava zaposlenost (smanjuje nezaposlenost) ili rastu zarade. Iskustva Velike Depresije potvrđuju ovo pravilo – privreda SAD je pokazivala znake oporavka u periodu 1933-37. godina (BNP rastao po stopi od preko 8%), dok je trebalo deset godina (dakle tek 1939) da (ne)zaposlenost dostigne predkrizne vrednosti. Komponente BDP-a su u drugoj polovini 1930-ih godina uspele da dostignu predkrizni nivo (jedino je budžetska potrošnja značajno povećana).
Izgledi su da će sa ovom poslednjom ekonomskom krizom vraćanje na predkrizni nivo makroekonomskih veličina sačekati celu deceniju, tj. 2018. godinu (ukoliko se uskoro okončaju sukobi u Ukraijini i reše pitanja razmene sa Rusijom). Ekonomski rast koji trenutno beleže razvijene zemlje nije dovoljan da odjednom pokrene sve makroekonomske varijable i zahteva vreme da se one dostignu zadovoljavajući nivo. Aktuelna ekonomsko-politička i druga dešavanja koja se nepovoljno odražavaju na međunarodnu trgovinu samo produbljuju neizvesnost oko konačnog oporavka od krize i vraćanja na ranije koloseke.

Napomena: kalkulacije autora na bazi kvartalnih podataka OECD-a (http://stats.oecd.org/ 22.08.2014. 20:06)

Da li Bundesbanka sa višim platama pomaže Nemačku ili Evrozonu?

23. jul 2014. godine

Nisko održavana stopa inflacije od 2000-te godine (oko 2%) nije zadavala probleme Evrozoni, jer je tu restriktivnost ECB "peglala" monetarnim agregatom M3 (do pred kraj 2009. godine vođena je ekspanzivna monetarna politika). Sa usporavanjem agregata M3 i kontinuiranim seljenjem industrija, kapitala i inženjera na istočna tržišta Evrozona se suočava sa problemom autput gepa. Smanjenje aktuelnog autputa i povećanje nezaposlenosti usporavali su privrede Evrozone, posebno zemalja na periferiji koje su gubile konkurentnost i sve se više zaduživale. Cene se smanjuju i poslednjih nekoliko kvartala dominira očekivana deflacija (sa svim negativnim efektima na privredu, primer Japana iz 1990-ih). Trenutno je stopa inflacije daleko ispod cilja i to ukazuje na činjenicu da se već sada pojedine ekonomije suočavaju sa međugodišnjom deflacijom (Grčka, Kipar, Portugal, Slovačka, Španija). Otuda, ne iznenađuju pritisci brojnih analitičara da ECB-a treba da preduzme viši nivo targetiranja inflacije (ekspanzivniju monetarnu politiku)!

Postojanje neravnoteže u Evrozoni između pojedinih zemalja ukazuje na dvostepeni rast centra i periferije. Istovremeno, vraćanje u ravnotežu podrazumeva dvostepeno prilagođavanje. Dok se od zemalja periferije očekuje deflatorno prilagođavanje (praćeno padom BDP-a, rastom nezaposlenosti, smanjenjem cena i zarada), zemlje centra treba da preduzmu suficitarno prilagođavanje (pre svega kroz rast cena i zarada). Naime, Nemačka je zemlja EA sa najavećim suficitom u tekućem bilansu i potrebno je da to iskoriste kako bi povećali investicije i zarade (veća produktivnost rada nego u ostalim ekonomijama), ali i ličnu potrošnju. "Lokomotiva" Evrozone bi ojačala evro. Istovremeno, nešto viša inflacija u Nemačkoj ne bi opteretila privredu dokle god postoje neuposleni proizvodni kapaciteti. Tada bi ostalo više prostora da se poboljša konkurentnost zemalja periferije na tržištu Evrozone i poveća njihov BDP i smanji nezaposlenost, kasnije i povećaju zarade, a u budućnosti smanji zaduživanje. Naizgled inicijalna loša pozicija za Nemačku brzo bi se pretvorila u njenu korist, jer bi se zemlje periferije vratile većoj potrošnji proizvoda EA (izvoz nemačkih proizvoda), i time povećavali BDP Nemačke. Privrede bi se uravnotežile i nastavile dalje bezbolniju trku sa dolarom (juanom) i vremenom.
Na ovaj način, dalje restrikcije i uvođenje novih poreza u zemljama periferije mogle bi biti ublažene, a pritisci na poreske obveznike velikih zemalja centra eliminisani (strah ECB i Bundesbanke). Dosadašnja (restriktivna) praksa nije dala rezultate i stroge restrikcije nisu smanjile problem zaduženosti. Celina Evrozone je uzdrmana a zemlje pojedinčano dodatno usporene, jer je ugušena potrošnja. Sama Nemačka pokazuje slabosti (negativna reakcija SAD na finansijski izveštaj Bundesbanke) uljuljkana u lošem sistemu (najniži nivo kamatne stope i pad BDP-a u drugom kvartalu, usled pada izvoza i uvoza u maju, kao i trgovine na malo, građevinarstva i industrije), uz veliki geopolitički pritisak (problemi za preko 6000 nemačkih kompanija u Rusiji sa oko 88 milijardi dolara, Francuze koji prete raskidom ugovora o izgradnji nosača avioina za rusku vojsku čija je vrednost oko 1,6 milijardi dolara, Italiju koja beleži razmenu sa Rusijom od preko 30 milijardi dolara, koliko do krize i Ukrajina, britanske oligarhe koji su uložili na ruskom tržištu skoro 65 milijardi dolara). U isčekivanju intervencija ECB (po okončanju geopolitičke krize), Evrozona treba da se pozabavi problemom realnog sektora privrede kroz navedeni deflatorni mehanizam prilagođavanja.

Napomena 1: leva skala odnosi se na promenu (%) harmonizovanog indeksa cena, y0y (Eurostat) i monetarni agregat M3, yoy (Bundesbank) za Evrozonu 17

Napomena 2: desna skala odnosi se na vrednosti bilansa tekućih transakcija u milionima dolara (OECD statistics)

Napomena: Autor o ovom problemu Evrozone govorio 06.11.2012. godine na RadioBGD2.

Godišnji i kvartalni rast kineske ekonomije

18. jul 2014. godine

Usporavanje najsnažnije brzorastuće ekonomije, jer raste po najnižim stopama od 1990. godine. U Q2 2104. godine kineska ekonomija beleži međugodišnji rast od 7,5%, što je nivo predviđanja za 2014. godinu ali i bolji rezultat nego u Q1 2014. godini (7,4%). Rast ekonomije podstican je većom budžetskom potrošnjom za 26,1% (ulaganja u železnicu, energetiku, nekretnine i rudarstvo) i smanjenjem poreza, a što je praćeno snižavanjem obaveznih rezervi banaka u pojedinim provincijama koje odobravaju pozajmice zaduženim poloprivrednicima i malim firmama. Labava monetarna politika ima za cilj da smanji rizike (visoke robne zalihe, uključujući i uvozno gvožđe) sa kojima se suočava privreda, kako bi se dostigao ciljani nivo rasta od 7,5%. Lokalne vlasti umanjuju kreditna ograničenja za kupovinu kuća kako bi održali vrednost nekretnina. Prodaja nekretnina je porasla za 33% u junu u odnosu na maj, ali je posmatrano za prvo polugodište 2014. godine ostvaren pad od 9,2%. Ponuda novca je prevazišla prognozirani nivo već u junu mesecu. Vlada je smanjila vrednost junana za 2,5% (u odnosu na dolar) i na najnižem je nivou od početka godine.

Postoje očekivanja da će rast globalne tražnje i ekspanzivna politika uticati na oporavak u drugoj polovini godine, kao i na rast potrošnje nafte.
Investicije u fiksni kapital ostvarile su međugodišnji rast od 17,3% (predviđanje za 2014. 17,2%). Industrijska proizvodnja raste za 9,2% u junu mesecu, u odnosu na jun 2013. godine, što je najviše u tekućoj godini (8,8% u maju), dok trgovina na malo beleži međugodišnji rast u Q2 od 12,4% (predviđanje za 2014. 12,5%).
Kada se posmatraju desezonirani podaci i međugodišnji rast od 2% (prosek 1,8%), ima nagoveštaja da kineska ekonomija u 2014. godini može rasti po stopi od 8,2%. Najveća pretnja bržem rastu kineske privrede (ograničenje rastu) nalazi se u većem učešću tercijarnog sektora u BDP-u (u Q1 7,6% BDP-a, a u Q2 8% BDP-a).